Tiêu chí về di tích

Vào quãng trên dưới 7.000 năm trước, do nước biển tiếp tục dâng, nên cuộc sống của cư dân Soi Nhụ phần nào có những biến động. Có thể những nhóm cư dân sống ở các hang động ở mực thấp dưới chân núi đá thuộc khu vực Vịnh Hạ Long và Bái Tử Long ngày nay buộc phải di chuyển tới những khu vực cao hơn và an toàn hơn, thuộc các huyện miền núi phái Bắc vịnh như Cẩm Phả, Uông Bí, Hoành Bồ và các vùng núi đá vôi cao hơn thuộc đảo Cát Bà. Các hang động và mái đá như hang Đồng Đặng, hang Hà Lùng, hang Dơi (Hoành Bồ), hang Áng Giữa, Eo Bùa, Tùng Bồ...(đảo Cát Bà) là thuộc vào giai đoạn này. Như vậy, so với các văn hóa Hòa Bình và Bắc Sơn cùng thời thì văn hóa Soi Nhụ đã có một giai đoạn chuyển cư ngược chiều. Trong khi các cư dân sơ kỳ đá mới muộn Hòa Bình, Bắc Sơn có xu hướng dời xuống đồng bằng, ven biển để tìm các nguồn lợi biển đang ngày càng phong phú thì một số nhóm thuộc văn hóa Soi Nhụ lại phải dời lên miền núi, hoặc các vùng cao trong khu vực để tránh nước biển dâng, tiếp tục khai thác các động vật nhuyễn thể nước ngọt, tiếp tục săn bắt thú rừng và đồng thời duy trì những mối quan hệ với đồng bào mình sống trong môi trường biển, hoặc làm trung gian trao đổi, quan hệ giữa cư dân Soi Nhụ biển và các cư dân vẫn tiếp tục sống trong khu vực khối đá vôi Bắc Sơn (Lạng Sơn).

Con người Cát Bà gắn liền với 77 địa điểm khảo cổ, trong đó Di chỉ Cái Bèo là điển hình nhất. Di chỉ Cái Bèo nằm trên bờ vịnh biển nhỏ Cái Bèo thuộc địa phận xã Hải Đông, nay là thị trấn Cát Bà (Hải Phòng). Diện tích của toàn bộ di chỉ rộng tới hàng nghìn m². Lần đầu tiên di chỉ được M.Colani khai quật và công bố tư liệu vào năm 1938. Bà gọi địa điểm này là “Baie des Pêcheurs”. Có thể nói rằng Cái Bèo là một trong số những di chỉ khảo cổ học quan trọng nhất trong khu vực ven biển, hải đảo của miền Đông bắc Việt Nam. Về mặt không gian, nó nằm trên bờ vịnh của hòn đảo Cát Bà lớn nhất bờ Tây vịnh Bắc Bộ và đối mặt với biển khơi, là một trong những đầu mối giao lưu văn hóa của toàn bộ vùng Bắc Bộ với Nam Trung Quốc và với Đông Á. Về mặt thời gian, giống như văn hóa Đa Bút, Cái Bèo là dấu gạch nối, khâu trung gian, một mắt xích nối liền hai thời đại: Tiền sử và sơ sử của khu vực. Tuy nhiên, Cài Bèo có những khác biệt căn bản so với Đá Bút ở việc kế thừa và đổi mới truyền thống. Người Đa Bút tiếp nồi tryền thống Hòa Bình, Bắc Sơn ở môi trường đồng bằng ven biển miền Bắc Trung Bộ Việt Nam khá nguyên vẹn bằng việc sử dụng nguyên liệu đá cuội để chế tác công cụ ghè đẽo và công cụ mài lưỡi, đặc biệt họ duy trì phương thức khái thác nhuyễn thể sông suối kết hợp với săn bắt động vật có vú để rồi tiến tới cuộc cách mạng khai thác đồng bằng với phương thức mới là làm nông. Kế thừa truyền thống văn hóa Soi Nhụ, người Cái Bèo hướng tới thích nghi và khai thác môi trường biển. Vì vậy, định hướng sống của họ vẫn là khai thác biển khơi chứ không phải chỉ là bắt sò hến về bờ như người Đa Bút, Quỳnh Văn, đề rồi quay về với nghề nông. Hơn nữa, môi trường của người Cái Bèo và sau này là nười Hạ Long cũng không thuận lợi cho sự phát triển nông nghiệp thuần túy, vì ở đây không có đồng  bằng các châu thổ tạo bởi các con sông.

Ở Cát Bà hiện nay còn lưu giữ được nhiều công trình độc đáo như đền thờ “Các Bà”, đền thờ “Các Ông” gắn liền với truyền thuyết về chống giặc ngoại xâm phương Bắc thời kỳ đầu dựng nước. Ngoài ra, còn có di tích công trình thành cổ thời nhà Mạc ở xã Xuân Đám. Các lễ hội còn lưu lại đến ngày nay như hội bơi chài, hôi đua thuyền rồng, đua thuyền thúng, lễ thủy thần, lễ hội nghề cá... là những tài nguyên du lịch nhân văn hết sức hấp dẫn khách du lịch.

Ban Quản lý Vịnh Cát Bà